Metody wydobycia bursztynu bałtyckiego

Słoneczny kamień – bursztyn bałtycki - niezmiennie kojarzy się z wakacyjnymi wyjazdami nad morze, poszukiwaniem na plaży złocistych drobinek w rozgrzanym piasku w towarzystwie szumu fal i krzyku mew. Jednak istnieją też inne metody wydobycia tego cennego surowca, więcej o nich poniżej!

Już w XVI wieku w dziele M. Kromera „Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach...” znajduje się wzmianka o poławianiu bursztynu: „[…] wyrzucany przez fale w kierunku wybrzeża wyławiają w małe sieci rozebrani do naga ludzie brodzący pod prąd”. Powszechne więc było poławianie bursztynu kaszorem (siecią mocowaną na obręczy) wprost z morskiej wody ^[2].

Później, w XVIII i XIX wieku na popularności zyskało także przekopywanie piaszczystych plaż oraz „szperanie” - czyli wzburzanie osadu na dnie morza drewnianymi drągami, by tkwiące tam bryły bursztynu miały szanse wypłynąć na powierzchnię słonej morskiej wody. Co ciekawe, został skonstruowany kombinezon nurka przeznaczony specjalnie dla bursztynników nurkujących za bursztynem na większych głębokościach. Niestety strój ten nie tyle pomagał, co przeszkadzał w poławianiu bursztynu ze względu na sporą wagę jak i nieelastyczny charakter materiału – poławiacz mógł znajdować się jedynie w pozycji stojącej, która niestety nie była efektywna przy pozyskiwaniu surowca ^[3]. 

Obecnie nadal wykorzystuje się te tradycyjne metody pozyskiwania bursztynu. Poławiacze ubrani w gumowe kombinezony z kaszorkami w ręku zbierają morski osad w sieć i już na brzegu przeszukują zebrany materiał w poszukiwaniu bursztynu. Najlepsze efekty daje poławianie po sztormie, któremu towarzyszył silny wiatr (więcej niż 7 w skali Beauforta). Poławianie jest niebezpieczne, dlatego poszukiwacze tego cennego skarbu zanurzają się w wodzie nie głębiej niż do kolan, wymaga mnóstwo cierpliwości jak i sporej dawki szczęścia.

Bursztyn jest wydobywany na skalę przemysłową dwiema metodami: odkrywkową i hydrauliczną. Pierwsza z nich – metoda odkrywkowa - polega na otwarciu kopalni, zdjęciu nadkładu skał niepotrzebnych (płonnych), by uzyskać dostęp do warstw zawierających bursztyn bałtycki. W takich kopalniach wszystkie prace odbywają się na powierzchni ziemi, stosunkowo często znajdowane są dosyć duże bryły Złota Bałtyku. Kopalnie takie znajdują się na Półwyspie Sambijskim w Rosji oraz na terenie Ukrainy. W Polsce nie wydobywa się bursztynu tą metodą ze względu na głębsze położenie warstw bursztynonośnych (~120 m pod powierzchnią terenu) niż w Rosji i Ukrainie (~60 m) ^[1].

Metoda hydrauliczna również wymaga zdjęcia warstwy gleby, jednak wynika to tylko z powodów technicznych (porośnięta gleba uniemożliwiałaby wykorzystanie tego sposobu wydobycia). Następnie w glebę wbija się metalową blachę o szerokości ok 5-6m tworząc zagrodę. W jej obrębie wtłacza się do koryta wodę pod dużym ciśnieniem, która wzburza glebę i wypłukuje z niej urobek osadzający się na sieci rozpiętej u ujścia zagrody. Takotrzymane „śmieci” (na które składają się suche fragmenty roślin i inne szczątki organiczne oraz drobne bursztyny) rozdziela się w wielkim pojemniku z solanką – bursztyn unosi się na powierzchni słonej wody ze względu na swoją małą gęstość, a szczątki organiczne chłoną wodę i opadają na dno. Główną wadą tej metody jest brak możliwości wydobycia większych brył ze względu na ich stosunkowy duży ciężar – mimo strumienia wody pod ciśnieniem – pozostają one pod powierzchnią ^[1].

Poszukiwanie złóż bursztynu odbywa się między innymi poprzez studiowanie specjalistycznej literatury, materiałów kartograficznych, opisów otworów wiertniczych oraz za pomocą między innymi metod geofizycznych ^[4].

Niezależnie od metody pozyskania bursztynu, jest on potem segregowany ze względu na wielkość. Im bryłki są większe, tym ceny surowca są wyższe. Bryły przekraczające swą wagą 1000 g są rzadkością, a te ważące więcej niż 3000 g są zaliczane do unikatów, takie bryły są wyceniane indywidualnie. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego ważyła 9750 g. Została znaleziona w Rarwinie, nieopodal Kamienia Pomorskiego. Obecnie jest własnością Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie ^[1].

Źródła:

1. Kosmowska-Ceranowicz, B., 2012. Bursztyn w Polsce i na świecie. wydanie pierwsze red. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
2. Kromer, M., 1578/1977. Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie. W: Olsztyn: Pojezierze, s. 31.
3. Popiołek, J., 2001. Pozyskiwanie bursztynu z Bałtyku w dawnych czasach. Polski Jubiler, Wydanie 3 (14), s. 41-42.
4. Staniaszek, S., 2018. Struktury sedymentacyjne osadów czwartorzędowych wybranych poligonów na Równinie Kurpiowskiej na podstawie badań geofizycznych. Warszawa, Uniwersytet Warszawski.

Autor: Karolina Drąg