Bursztyn, sukcynit czy jantar?

Nazwy kamieni szlachetnych i półszlachetnych mają różne genezy, często wynikają one z cech charakterystycznych dla danego kamienia. Z naszym skarbem narodowym - bursztynem bałtyckim - również wiążą się zawiłości terminologiczne.

Nazwa sukcynitu wywodzi się od łacińskiego słowa succinum oznaczającego sok^[1]. Pierwsza wzmianka tej nazwy pojawiła się w pracy Pliniusza Starszego spisanej w Iw.p.n.e. „Historii naturalnej”. „Również nasi przodkowie wierzyli, że bursztyn jest sokiem (z łac. sucus) drzewnym, nazywając go z tej przyczyny succinum”^[2]. Bursztyn nazywany był w starożytnej Grecji elektronem – „kamieniem, który przyciąga”, jak również kamieniem „pochodzącym od Słońca”. Określenie jantar ma korzenie ugrofińskie i jest zbliżone do litewskiego gintaras (amulet). Fenicjanie, starożytni mieszkańcy wschodnio-południowej części wybrzeża Morza śródziemnego, nazywali sukcynit jainitar, co oznacza morskążywicę^[3].

Polska nazwa „bursztyn” pochodzi od niemieckiego słowa Bernstein (co oznaczało płonący kamień), gdyż po podpaleniu pali się jasnym płomieniem intensywnie kopcąc i wydzielając przyjemny żywiczny zapach^[3]. Sukcynit zwyczajowo nazywany jest w zależności od miejsca wydobycia: bursztynem bałtyckim (Polska, Rosja, Litwa), bursztynem saksońskim lub bursztynem z Bitterfeldu (Bitterfeld, Niemcy), bądźbursztynem ukraińskim^[1]. Wszystkie wspomniane wyżej żywice łączy wspólna geneza, często łączona z jednym drzewem macierzystym, właściwościami i chemizmem. Czynniki te zależą od warunków środowiska podczas powstawania, sedymentacji, depozycji, diagenezy i transportu bryłżywicy. Przy wydobyciu kopaliny głównej w kopalniach sukcynitu, spotyka się kopaliny towarzyszące: gedanit, glessyt, gedano-sukcynit. żywice te różnią się od sukcynitu cechami wymienionymi powyżej^[1].

Zawiłości terminologiczne wiążą się również ze słowem „bursztyn”. Wnomenklaturze gemmologicznej przyjęło się, że nazwa ta jest zarezerwowana dla sukcynitu, ponieważ jest związana z genezą bursztynu, terenem występowania (basen morza Bałtyckiego) i chemizmem. Na rynku kamieni jubilerskich błędnie bursztynem nazywane są także inne żywice kopalne, niemające wspólnej przeszłości ani składu chemicznego z sukcynitem, np. kopalna żywica z Borneo, Meksyku czy Dominikany. Często używany jest nawet do określania żywic subfosylnych, np. bursztynu afrykańskiego, który w rzeczywistości jest kopalem z Tanzanii lub Konga^[4].

Podsumowując - każda z wyżej wymienionych nazw jest poprawna. Możemy wymiennie stosować określeń: bursztyn, jantar czy sukcynit. Jedyne czego należy się wystrzegać to nazywanie „bursztynem” żywic spoza rejonu Morza Bałtyckiego.

Źródła:

1. Kosmowska-Ceranowicz, B., 2012. Bursztyn w Polsce i na świecie. wydanie pierwsze red. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
2. Pliniusz Starszy, I w. n. e.. Naturalis historia. Księga XXXVII red. Rzym:
3. Heflik, W. i Natkaniec-Nowak, L., 2011. Gemmologia. wydanie drugie red. Kraków: Antykwa.
4. Matuszewska, A., 2017. Bursztyn pomyłki, błędy, imitacje, fałszerstwa. Gems&Jewelry, Issue VII, pp. 22-31.

Autor: Karolina Drąg